Devri

reizh .2

reizh .2

f. & adv. –où

I. F.

(1) Loi.

(1499) Ca 174b. Reiz. g. loy. ●176a. Rez. g. loy.

(1732) GReg 292a. Discipline, instruction, gouvernement, tr. «reiz.» ●581a. Loi, Ordonnance, Commandement, tr. «Reiz. p. reizyou. rez. p. rezyou.» ●794b. Regle, ordre, maniere d’agir ordinaire, tr. «Reiz. p. reizyou, reizou. Van[netois] reih. p. reihéü

(2) (religion) Gourc’hemennoù ar reizh / An dek gourc’hemenn ar reizh : les (dix) commandements de la loi.

(c.1500) Cb 57a. g. cest le liure ou sont les dix commandementz de la loy. b. en leff maz edy dec gourchement an reiz. ●(1575) M 664. Da teriff en bet man, gourchemennou an Rez, tr. «A violer en ce monde les commandements de la Loi.» ●(1612) Cnf 33b. an articlou an feiz, hac dec gourchemen an reiz.

(3) Agencement, ordre, disposition.

(1732) GReg 677b. Ordre, arrangement, tr. «Reiz.» ●Avec ordre, tr. «Gad reiz.» ●Avec assez d’ordre, tr. «Gad reiz avoalc’h.»

(1874) POG viii. Plasa ha diblasa ar Goueliou eo ar pez a zo diesa da ober ebarz e reiz an Ofisou.

(4) E reizh vat : en bon ordre, en bonne disposition.

(1862) JKS 90. Neb zo he ene e reiz vad hag e stad vad. ●256. Penaoz e tleer en em lakaat e reiz vad.

(5) Hep feiz na reizh : sans ni foi ni loi.

(1914) FHAB Meurzh 79. divroïdi ha rafalidi, heb feiz, na reiz, gwir laëron. ●(1945) DWCZ 44. eun divergont hep feiz na reiz. ●(1955) VBRU 2. Pebezh glac’har ’ta, pegement a wad fall adal ma teuje da c’houzout e oan dindan dimeziñ, ha gant piv ? … gant ur C’hallez divroet, ur vaouez na ouie na Pater, na Noster, ur ganfardez hep feiz na reizh, ul liboudenn bennak evel an holl verc’hed na vevent ket war ar maez.

(6) Règle, discipline.

(1909) FHAB Genver 1. Red eo e kafe an dud, mad ar reiz a heuillomp. ●(1911) BUAZperrot 610. en em lakât dindan reiz eun tad ker mad.

(7) Lakaat, degas, kavout reizh en ub. : mettre, ranger qqn à la raison.

(1872) ROU 79b. Laissez-le moi, je le corrigerai, tr. «lizt-en ganen-me ; me zigasso reiz, me lacaï reiz, me gavo reiz ennan.» ●99a. Celui-là saura bien les ranger, tr. «Ennez o renco – a zigasso reiz enno

(8) Lakaat reizh war : mettre de l’ordre parmi.

(1911) BUAZperrot 430. da lakât reiz var e veleien ha var e venec’h.

(9) Lakaat e reizh : mettre dans l’ordre.

(1732) GReg 795a. Régler mettre dans l’ordre, tr. «(Van[netois] lacqeiñ ê reih.) lacqaat ê reiz

(10) (grammaire) Genre.

(1929) FHAB Genver couv. er reiz c’hourel (…) ar reiz wregel.

(11) (genre) Sexe.

(1732) GReg 492b. Hermaphrodite, tr. «Un dèn a zaou reiz

(12) Instrument.

(1880) SAB 90. var an doussa telenn, ar melodiussa reiz muzic.

(13) =

(1862) JKS avec des paragraphes supplémentaires traduits du texte de La Mennais). ">JKS.lam 119. n’euz peoc’h e-bed evit ann den a zo he spered hag he garantez a-enep d’ar reiz.

(1913) KANNgwital 125/270. Guelloc’h e ve / Kaout reiz eget leve.

(14) Ministr ar Reizh : Ministre de l’Intérieur.

(1847) FVR 348. Sotin, ministr ar reiz, a skrivaz e-kuz da vistri Distrigou Breiz.

II. [au plur.]

A. (religion)

(1) Extrême-onction.

(1864) SMM 103. Ha ma n'en defe ket recevet he reiziou, grit ma ho goulennou he unan. ●(1866) FHB 56/26a. Red eo bet rei dezhan he reizou buana ma c'hellet. ●(1889) ISV 177. Ar beleg a deuas da rei dezhi he reziou.

(1947) YNVL 131. Deut on da ginnig deoc'h ho reizhoù diwezhañ. ●(1952) LLMM 34/48. (Douarnenez) Reizhoù : nouenn.

(2) Règle, règlement, préceptes.

(1847) MDM 36. Ia, reisiou an Aviel, pere a zo ken kaër, a zere oud peb lec'h, oud peb amzer.

(1915) MMED 282. reizou eur Vreuriez evit silvidigez ar bec'herien. ●(1920) AMJV 41. Mont da leanezed dindan he reizou. ●42. ar memez reizou en oll diez euz an Urz.

B.

(1) Attirail, nécessaire à.

(1872) ROU 72a. Accessoires, tr. «Ar reizou.» ●76a. Batterie, de cuisine. Reizou kegin. Reizou, signifie aussi, appareil, système (ratio), réunion de choses ou d'instruments nécessaires pour un travail, un usage, une opération quelconque : Reizou arat ; reizou oferenna ; reizou noui ; ou reizou an nouen. D'où l'expression : Bet en d-euz e reizou, il a reçu ses derniers sacrements. – Epad ar Revolution, ar reizou oferenna a oa em zi-me. ●107b. Ustensiles, tr. «Reizou.» ●(1890) MOA 102b. Accessoires, tr. «ar reizou all.» ●138b. réunion de choses ou d'instruments nécessaires pour un travail (...) reizou noui (reizou an nouenn) ; d'où l'expression : bet he deuz he reizou.

(2) Reizhoù ar marv : instruments du boureau.

(1868) KMM 149. pa velas diraza reizou ar maro, dre ma tostee da vont dindan countell ar bourreo.

III. Loc. adv.

A. War e reizh.

(1) Ober udb. war e reizh : faire qqc. normalement, régulièrement.

(1919) FHAB Du 138. An traou ne oant ket bet grêt war o reiz.

(2) Lakaat udb. war e reizh : rétablir.

(1926) FHAB Kerzu 443. hag en diou gomz hepken, laket ar wirionez war he reiz !

B. Dindan reizh =

(1862) JKS 67. beva a galoun vad dindan reiz.

C. D'ar reizh : précisement.

(1854) PSA I 48. Hà ni e hell larèt d'er reih péh quer bras, péh quer bihan é teli bout er mesul ag en alézoneu e zou deli d'emb rein d'er peur ?

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...